Defend yourself at your own peril

Burchell & Hunt: Criminal Law and Procedure, Juta, 1983, pp322 et seq

...

II. Private Defence

A. INTRODUCTION

The use of force which would ordinarily be criminal is justified if it is
necessary to repel an unlawful invasion of person, property or other legal
interest. Since the right to use force in these circumstances not only goes
beyond the defence of life and limb but also extends to the protection of a
third party, the term ‘self-defence’ is too narrow and ‘private defence’ is
preferred.

...

DEFENCES EXCLUDING UNLAWFULNESS 323


...


B. REQUIREMENTS OF PRIVATE DEFENCE

In a consideration of the requirements of private defence it is convenient
to treat the attack and the defence separately.

(a) The Attack

To give rise to a situation warranting action in defence there must be

I. An unlawful attack upon II. A legal interest which had III. Commenced or was imminent.

I. An unlawful attack

The view is expressed by Steyn that the attack must take the form of a
positive act, an actual interference, the mere continuance of an existing
situation being thus insufficient. In Steyn’s opinion, therefore, private
defence is not available against a lessee who refuses to vacate the property
on the termination of the lease, nor against a debtor who fails to meet his
undertaking to pay the debt by a particular time. However, although the
defence would not avail in these instances for a different reason, the better
view appears to be that a positive act is not required. An omission which is
preceded by a positive act is clearly enough.

There is a plethora of authority for the rule that a plea of private defence
is only available if the attack is unlawful. Thus a person may not defend

324 GENERAL PRINCIPLES OF CRIMINAL LAW

himself against lawful arrest, or justifiable corporal punishment, or an
attack which is itself justified by necessity, or an attack by a dog since an
animal cannot act unlawfully, nor may one act to protect one’s property
from lawful search or seizure, or from the depredations of an animal. It is
true that instances of the use of force to avoid damage to property by
animals have been (or appear to have been) treated as cases of private
defence, but, strictly speaking, although the result would be the same,
there being no unlawful attack, they are cases of necessity.

On the other hand, to render an attack unlawful for the purpose of
private defence it is not necessary to show that the attacker had mens rea or
even criminal capacity. It follows that an attack by a child, or by an
intoxicated or insane person may be legitimately resisted.

The proposition that the complainant must have been the aggressor is
not entirely correct, because it takes no account of the chance medley
where neither party can be regarded as the aggressor, nor of the fact that
events may take such a turn after the initial assault by the aggressor as to
entitle him to act in defence. For instance, X slaps Y in the face and Y
retaliates by making a fierce onslaught upon X. In these circumstances,
although the original aggressor, X would be justified in defending himself.
On the other hand, it has been held that if X and Y agree in advance to fight
with dangerous weapons and Y is killed, X ‘would at least be guilty of
culpable homicide’.

DEFENCES EXCLUDING UNLAWFULNESS 325

The legal position where the accused believed the attack to be unlawful
whereas in fact it was lawful, is considered below.

II. Attack upon a legal interest

In respect of this element of the attack, like the Roman-Dutch authori—
ties, our courts treat private defence casuistically and the tendency seems
to be to expand rather than to limit the legal interests which a person is
permitted to protect by force. Thus, apart from the clear cases of the
defence of life and personal injury from assault and the protection of
property from theft and damage, private defence has been recognized as
justifying the use of force against unlawful arrest, search, entry into
premises, remaining on property, and attempted sodomy.

The Roman-Dutch writers are divided upon whether a person has the
right of defence against an attack on his honour which does not involve
bodily injury or a threat thereto. Steyn favours the right of private
defence in these circumstances particularly since there is authority for the
view that the right of retorsion exists where a person’s character is assailed
by verbal or written imputations, and it is respectfully submitted that
private defence should extend to attacks upon every legal interest even

326 GENERAL PRINCIPLES OF CRIMINAL LAW

though, where no physical injury is caused or threatened, the defender’s
rights may be very limited. R v Van Vuuren supports this view. In holding
that the use of force by the accused against the complainant who had
verbally abused the accused’s wife was justified, Van der Riet I stated:

It seems to me that provided the force [in retorsion] is strictly commensurate with the
requirements of restraint in the prevailing circumstances, defence against injury should
include both injury to the person and dignity, for injury to the latter may be even more
serious than the former and less easily remedied.

It is submitted below that if, owing to a mistake of fact, the accused
erroneously, and even unreasonably, believed that, say, his life was in
danger, the killing of his assailant would not be justified on the ground of
self-defence but he might nevertheless escape liability for murder on account
of lack of subjective mens rea in respect of the unlawfulness element of his
conduct.

III. Attack commenced or imminent

The attack must have commenced or be imminent. It will not avail X to
use force against Y if Y’s attack is only to begin at some time in the future;
only protective measures may be taken against an anticipated future
attack. On the other hand, if the attack is immediately threatened ‘t
would be absurd to suggest that one must wait until the blow has fallen’
before acting in defence. Any measures taken by the accused after the
complainant’s attack has ceased would be retaliatory rather than defensive
and, therefore, unjustified.

(b) The Defence

In addition to the above requirements of the attack, for private defence to
excuse criminal liability the defence must be I. Directed against the
attacker and II. Necessary to avert the attack; and III. The means used for
this purpose must be reasonable in the circumstances.

DEFENCES EXCLUDING UNLAWFULNESS

I. Defence directed against the attacker

The right of private defence can only be exercised against the attacker,
not against a third party. Thus, if X, in defending himself against Y’s
attack, throws a stone at Y which misses him and hits Z, a passer-by, X
cannot plead private defence to a charge of assaulting Z. It is, however,
possible that X could justify his act on the ground of necessity, and, in any
event, he would escape liability if he lacked mens rea in respect of the
assault upon Z.

II. Defence necessary to avert the attack

A person is only justified in acting in defence if it is necessary for him to
do so in the sense that the unlawful attack could not be averted in any other
way. This does not mean that a person cannot act in defence if he could
later obtain adequate relief by legal process because the latter could not
achieve the same result as defence, namely, the warding off of the attack.

Where the threat is one of personal injury the obvious possible way of
avoiding the attack is to flee. Thus, if the harm can be avoided by flight the
accused should flee. But the court will put itself in the position of the
accused and will not expect too nice a discrimination to be made by a person
faced with a sudden attack. Moreover, if to flee would be to worsen the

328 GENERAL PRINCIPLES OF CRIMINAL LAW

accused’s chances of avoiding the injury, he would be justified in standing
his ground and defending himself.

In short, the test being objective, the issue is whether, in all the circum-
stances, a reasonable man would be expected to stand his ground and act in
defence.

III. Reasonable means to avert the attack

Not only must defence be necessary but also the means used by the
accused for the purpose of averting the attack must be reasonable in the
circumstances.

The limits of private defence are impossible to describe with any degree of
precision because everything depends upon the facts of each particular case.

In Ex parte Minister van Justisie: In re S v Van Wyk Steyn CJ expressly
disapproved of the test of proportional retribution as the yardstick, and
took the view that one cannot determine the limits of private defence by
balancing the interests of the attacker and the defender. Van Wyk’s case
also makes it clear that the test cannot be based on equality of the weapons
of the two parties, and seems to imply disapproval of the sole test being
whether the means used were commensurate with the danger appre-
hended.

DEFENCES EXCLUDING UNLAWFULNESS 329

In short, the true position appears to be that no single test is satisfactory
or sufficient and that the correct approach is to take all the factors into
account in deciding whether in the circumstances of the particular case the
means used by the accused were reasonable and hence justified, or
whether he exceeded the bounds of reasonable private defence.

The test being objective, the court puts the reasonable man in the position
of the accused, subject to all the external circumstances to which the
accused was exposed at the material time. Moreover, ‘the court adopts a
robust approach, not seeking to measure with nice intellectual calipers the
precise bounds of legitimate self-defence’.

...

De Wet: Strafreg, 4de Uitgawe (1985), Butterworths

[Sommige voetnotas verwyder]

p77

...

Die verdediging moet noodsaaklik wees om die bedreigde reg te beskerm.
Waar die bedreigde reg op ander maniere voldoende beskerm kan word, is eie
rigting nie geoorloof nie, want noodweer is geoorloofde verdediging teen
regskrenking, maar nie vergunning om eiehandig as regter en vonnisvoltrek-
ker op te tree nie. Dit wil egter nie sê dat die aangevallene maar regskrenking
moet verduur as hy tog later genoegdoening of skadevergoeding kan verhaal,
of selfs ’n interdik kan verkry nie, maar slegs dat hy regskrenking nie deur die
beoefening van eie rigting mag afweer nie waar dieselfde doel bereik kan word
deur bemiddeling van die gereg. [Hierdie stellings is maar vaag. Dit lyk my asof
die kwessie basies is of jou regte onherstelbaar geskaad sal word deur die aanval.
Slegs dan kan jy in selfverdediging optree]  Die vraag wat in hierdie verband die meeste
bespreking uitlok, is of die aangevallene hom mag verweer waar die aanval
ontwyk kan word deur op die vlug te slaan of te retireer. Na sorgvuldige
ontleding van wat ons ou skrywers oor die saak te sê het, en van die Neder-
landse praktyk uit die tydperk van die Romeins-Hollandse reg, kom Steyn tot
die gevolgtrekking dat die aangevallene nie hoef te vlug nie, as vlug gevaarlik
is of die aangevallene tot oneer strek. Die mening in ons praktyk skyn te
wees dat die aangevallene moet vlug tensy daar gevaar geleë is in vlug.
Nederlandse skrywers is dit oor die saak nie eens nie. Duitse skrywers skyn

p78

eenstemmig te wees daaroor dat die aangevallene nie hoef te vlug waar vlug
gevaarlik of vernederend is nie. Dit skyn ook die posisie te wees in
Switserland. Die middels wat die verdediger aanwend, moet nie skadeliker
wees as wat nodig is om die aanval af te weer nie. Hierdie vereiste moet nie
met die voorgaande een verwar word nie. Dit is een vraag of dit hoegenaamd nood-
saaklik is om ’n verdediging tevoer, maar ’n heeltemal ander vraag welke
middels aangewend mag word om die aanval af te weer. Dit is nie so duidelik
dat hierdie twee vrae deur ons ou skrywers en in ons praktyk altyd van mekaar
onderskei word nie. Staan eenmaal vas dat die verdediging noodsaaklik
was, kom die vraag van die middels wat die verdediger gebruik het, ter sprake.
Soos Steyn tereg aantoon, is dit onsinnig om hierdie vraag te probeer beant-
woord met verwysing na die verhouding tussen die waarde van die beskermde
belang en die waarde van die aangerande belang, of die verhouding tussen die
aanvallende se wapens en die wapens van die verdediger. Om belange teen
mekaar op te weeg, is tog meestal nie moontlik nie, want die bedreigde en die
aangerande belang sal gewoonlik nie gelyksoortig wees nie. Selfs al kan mens
die belange teen mekaar opweeg, bestaan daar nog geen rede om die verdedi-
gingshandeling te beperk tot die aanranding van belange van gelyke waarde
as die bedreigde belang nie. Ons het in noodweer nie te doen met vergelding
waarby ’n beginsel vaneweredigheid miskien te pas kom nie, maar met die
afweer van ’n regskrenkende handeling. Ook die vereiste van eweredigheid
van wapens is nie houdbaar nie. Mens het hier nie met ’n tweegeveg of ’n
bokswedstryd waar volgens die “reëls van die spel” gewedywer word, te doen
nie, maar met verset teen regskrenking. As die aangevallene hom nie met ’n
gevaarliker wapen mag weer nie, beteken dit dat die aanvaller die wapen mag
kies en dat die aangevallene hom daarna moet skik. Waarom moet die aange-
vallene hom nou juis in sy afweer beperk tot die soort wapen wat die teenparty
gekies het? Hierdie opweging van belange en wapens word dan ook vandag
nie 56 meer in ons praktyk aangehang nie. Ons howe werk met ’n derde soort


56 Alhoewel Duitse skrywers die beginsel aanvaar dat die opweging van belange nie by nood weer van pas is nie, meen hulle tog dat daar by ‘n krasse wanverhouding tussen die bedreigde belang en die belang waarteen die afweershandeling gerig is, die afweershandeling nie geregverdig is nie. Die geliefkoosde voorbeelde is dié van die verlamde eienaar wat skiet op kinders wat appels steel of op ’n dief wat weghardloop met ’n paar sent. Oor die basis vir die uitsluiting van noodweer in sodanige gevalle loop die menings sterk uiteen: sien Jescheck op cit§ 32; Baumann op cit § 21 II 1; Stratenwerth op cit § 9 B IV; Maurach-Zipfap cit § 26; Schmidhiiuser op cit b1 353 en Schönke-Schröder ad art 32 Duitse StGB§ 34 n 43 e v. Art 3 van die Oostenrykse StGB bepaal uitdruklik dat die afweershandeling nie geregverdig is nie indien die bedreigde belang opsigtelik gering is en die nodige afweershandeling ’n ernstige aantasting van die aanvaller sou meebring. Noyon-Lange-meijer ad art 41 Sr; Hazewinkel-Suringa op cit bl 255 en Van Bemmelen op cit b1 186 bespreek ook hierdie kwessie, maar nie so indringend as die Duitse skrywers nie. ’n Duidelike rigsnoer is daar seker nie. Waar die bedreigde belang onbenullig is, kan mens toegee dat afweer deur onmatige krenking nie geoorloof is nie, maar moet die verlamde eienaar nou maar lydelik toeskou dat sy boord gestroop word, en met hoeveel sente moet die dief nou juis weghardloop voordat die verlamde op hom mag losbrand? Miskien kan die spreuk de minimis nan curat lex as leidraad dien vir die slagoffer van die diefstal. Eweredigheid tussen bedreigde en in afweer aangetaste belang kan nie die maatstaf wees nie. Die man wat in noodweer handel, verweer hom immers teen ’n wederregtelike aanval, en handel nie maar net in noodtoestand nie.


p 79
proporsionaliteit, nl die verhouding tussen die middel en die dreigende ge-
vaar.57 Hierdie formule is egter so vaag en onpresies dat dit uiters moeilik is
om ’n betekenis daaraan te heg. Welke soort gevare mag mens met ’n vuurwa-
pen afweer, en welke net met ’n mes of ’n kierie of die vuis? Mag ek ’n kind wat
my met moorddadige opset met ’n mes te lyf wil gaan, ’n nekslag toedien waar
ek hom, sonder om hom te dood, met my kaal hande kan oorweldig en ontwa-
pen? Moet ek, aan die ander kant, gedwee toesien dat twee ongewapende
geweldenaars my van my beurs beroof, al kan ek hulle van my lyf afhou met ’n
gelaaide rewolwer, en dit net omdat hulle nie gewapen is nie? Gesonde ver-
stand leer dat die fomule onbruikbaar en niksseggend is. Per slot van rekening
kan die aangevallene tog net gebruik maak van die middels tot sy beskikking.
Hoe ver hy mag gaan in die aanwending van daardie middels sal bepaal word
deur die kragdadigheid van die aanval en die hardnekkigheid van die aanval-
ler. As ek ’n gaspistool het om my aanvaller buite aksie te stel, is dit nie nodig
om hom ’n dodelike hou oor die kop te slaan nie, maar as ek slegs ’n gewone
rewolwer het om die boef wat my beurs wil afneem, af te weer, en hy stuit selfs
nie vir die gerigte rewolwer nie, mag ek hom seker ’n skoot in die lyf injaag.
Waar verdediging noodsaaklik is en die aanvaller deur matige afweermiddels
nie afgeskrik word nie, mag die aangevallene die aanval afweer, desnoods met
die kragtigste middels.58

57 R v Manuele Sile 1945 WLD 134 - the means used by him viz a knife, were commensurate with the danger which he apprehended (b1 135); R v Molife 1940 AD 202 - the means of defence must be commensurate with the danger (bl 204). In R V Hele 1947 (1) SA 272 (E) op bl 275, kom hierdie formule gevaarlik naby aan die eweredigheid van wapens waar die Regter sê: With regard to the second point, that the means of self-defence must be commensurate with the danger apprehended, there is the difiiculty in this case that the accused used a knife . . , it is a dangerous weapon that he used when, as a fact, the deceased had no weapon at all, for the knife (wat die oorledene aanvanklik gehad het) . . . had previously been taken from him.

58 Dit is die houding ook van ouer Vastelandse skrywers. Sien Von Liszt-Schmidt op cit b1 187... Sien ook Von Hippel op cit Band 2 § 17; Zevenbergen op cit b1 107. Hedendaagse Vastelandse skrywers is minder uitgesproke. ln R v Zikalala 1953 (2) SA 568 (A) op bl 571 word hierdie stelling deur R VAN DEN HEEVER afgekeur as sou dit tot gevaarlike resultate in die wêreld van die praktyk kon lei. In Zikalala se geval het dit, sover mens uit die ietwat onsamehangende uitspraak kan allei, gegaan oor die noodsaaklikheid van die afweershandeling en blykbaar is daar bevind dat dit wel noodsaaklik was vir die beskuldigde om die aanvaller te lyf te gaan. Op die vraag of die beskuldigde se afweershandeling nie te kragtig was nie (hy het die aanvaller met ’n mes in die bors gesteek en gedood), is nie behoorlik ingegaan nie. Uit die omstandigheid dat die beskuldigde ontslaan is, mag mens darem seker aflei dat die wêreld van die praktyk in hierdie geval nie teruggedeins het vir die “uiterste middels” nie. Sien ook die opmerkings van HR STEYN op bl 498 van S v Van Wyk supra. Met verwysing na die voorbeeld gegee in voetnoot 56 hierbo, mag mens opmerk dat die vraag nie is of mens vir elke bakatel ’n ander mag doodskiet nie, maar wat nodig is om die aanval af te weer. By meganiese afweermiddels loop die verdediger natuurlik die risiko dat sy afweershandeling te drasties is of selfs iemand tref wat nie ’n wederregtelike aanval voer nie, bv waar hy ’n gelaaide draad naby ’n pad om sy wingerd span, en ’n verdwaalde boemelaar teen die draad beland en beseer of gedood word. In S v Van Wyk was dit nie die geval nie. Die slagoffer was wel ’n inbreker. In die uitsprake word klem daarop gelê dat daar ’n waarskuwing op die deur was. ’n Waarskuwing is, na dit my voorkom, nie ter sake nie waar ’n inbreker wel getref word. Die afweershandeling is geregverdig nie omdat die getroffene die risiko aanvaar het nie, maar omdat hy ’n wederregtelike aanval voer. ’n Waarskuwing kan wel relevant wees waar ’n nie-aanvaller getref word, bv ’n besoeker wat kort pad neem en deur die draad kruip en in ’n gelaaide draad beland.

p 80
Wat nodig is om die aanval af te weer, moet objektief ex post beoordeel
word. Die vraag is nie of die aangevallene die middels nodig geag het om die
aanval af te weer nie, maar of, objektief beskou, die middels nodig was om in
die gegewe geval die aanval af te weer. Alhoewel daar beslissings is wat die
indruk skep dat ons praktyk ’n objektiewe toets toepas, is daar weer ander
wat in die rigting van ’n subjektiewe toets skyn te neig. Aangesien dit hier
oor ’n regverdigingsgrond gaan, en nie oor ’n skulduitsluitingsgrond nie, is ’n
objektiewe benadering suiwerder as ’n subjektiewe.61 Dit beteken nie dat die
aangevallene se siening van die situasie vir sy uiteindelike aanspreeklikheid
irrelevant is nie, maar slegs dat dit nie van belang is vir die bepaling van die
wederregtelikheid of onregmatigheid van sy daad nie. Die aangevallene se
siening van die situasie kan natuurlik wel van belang wees by die skuldonder-
soek.

Vir sover die dader middels aanwend wat nie nodig is om die aanval af te
weer nie, oorskry hy die perke van noodweer en handel hy wederregtelik.63
Dit beteken darem nie dat hy sonder meer strafregtelik aanspreeklik is vir
daardie wederregtelike handeling nie. om krimineel aanspreeklik te wees,
moet daar ook nog skuld wees en in hierdie verband is die beskuldigde se
siening van die situasie, die gesindheid waarmee hy gehandel het en die gees-
testoestand waarin hy verkeer, van die allergrootste belang.64

61 Dit is veral van belang by noodweer teen ’n oorskryding van noodweer. A val vir B aan en B oorweldig vir A in noodweer. Uit vrees dat A nog nie onskadelik gemaak is nie, wurg B vir A, maar merk nie op dat A reeds sy bewussyn kwyt is nie. C merk dit op en gaan vir B te lyf om A te ontset.

...

63 Steyn op cit bl 476; Hape v R 1917 NPD 145; R v Mutswasi and Others 1931 SALJ 343; R v Thomas 1928 EDL 401; Kantolo and Others v R 1912 EDL 154; R v Mahomed and Others (1906) 27 NLR 396; S v Ngomane 1979 (3) SA 859 (A). Die onus om te bewys dat die perke van noodweer oorskry is, rus op die vervolger - sien R v Mathlau 1958 (1) SA 350 (A); S v Van Wyk supra.



64 Sien in die algemeen Holl Cons 3 11 en 40; Barels adv 43; R v Stephen 1928 WLD 170; R v Thomas 1928 EDL 401; Cele v R 1945 NPD 173; R v Mathlau 1958 (1) SA 350 (A); R v Detsera 1958 (1) SA 762 (FC). S v Ntuli 1975 (1) SA 429 (A); S v Mokoena en ’n Ander 1976 (4) SA 162 (0). Volgens art 41(2) Sr is oorskryding van die grense van noodsaaklike verdediging nie strafbaar nie, indien dit die gevolg was van ’n hewige gemoedsbeweging deur die aanval veroorsaak. Van Bemmelen op cit b1 189 meen dat die voorskrif ’n skulduitsluitingsgrond skep. Hazewinkel-Suringa op cit bl 257, sê dat dit nie so seer oor skulduitsluiting gaan nie, maar oor billikheid en Noyon-
Langemeijer ad art 41 Sr § 12 skyn dieselfde mening toegedaan te wees. Volgens hierdie skrywers omvat die hewige gemoedsbeweging ook toorn. In die huidige Duitse StGB word oorskryding van noodweer in ’n selfstandige artikel, tw art 33, behandel in teenstelling met die ou StGB waarin dit in art 53 voorgekom het. Die bewoording is ook effens verander. Anders as die Nederlandse voorskrif word in die Duitse die gemoedstoestande limitatief genoem, en wel Verwirrung, Furcht oder Schrecken. Toorn is dus uitgesluit, Die voorskrif sê dat die persoon dan nie gestraf word nie.

Oor die onderliggende beginsel loop die menings uiteen. Die oorwegende mening skyn te wees dat dit oor skulduitsluiting gaan, of dan minstens oor skuldvermindering wat nogtans volkome strafuitsluitend werk. Sien in die algemeen Schönke-Schröder ad art 33 StGB; Baumann op cit 21 II 1; Stratenwerth op cit § 9 B IV. Dit is dan ook opvallend dat Jescheck op cit § 45; Blei op cit § 62; Maurach-Zipf op cit § 34 III en Schmidhäuser op cit bl 471 hierdie aangeleentheid by die skulduitsluitingsgronde behandel. Maurach-Zipf staan ook, na my mening tereg, krities teenoor die aanname van afwesigheid van skuld sonder om die konkrete geval te ondersoek en Schmidhäuser meen selfs dat art 33 StGB oortollig is. Volgens art 33 van die Switserse StGB het die hof in enige geval van oorskryding die bevoegdheid om die straf volgens eie diskresie te verminder, maar by afwesigheid van skuld moet die beskuldigde onskuldig bevind word. Art 3 van die Oostenrykse StGB sluit gedeeltelik aan by die Duitse voorskrif, maar maak voorsiening vir bestraffing waar die oorskryding op nalatigheid berus.




p 81
Meen die beskuldigde ten onregte dat daar ’n noodweersituasie bestaan, is
sy handeling nie ’n geregverdige noodweershandeling nie. In so ’n geval het
mens met putatiewe noodweer te doen. Die beskuldigde se aanspreeklikheid
sal dan daarvan afhang of hy skuld daaraan het dat hy in die vergissing ver-
keer. Dit is ’n vraag wat by die behandeling van die skuldvereiste tuishoort.

Wingrave was released from jail last month after charges against him for killing a man in self-defense were dropped.