Die Staat versus Oscar Pistorius: ’n herbesinning 1+ 2

XI

Suid-Afrika se voorste professore en lektore in die strafreg stem ook nie saam met die Appèlhof se uitspraak nie, alhoewel hulle dit in streng akademiese taal uitdruk. Dit sluit in: Jonathan Burchell, Principles of Criminal Law, 5de uitgawe, Juta (2016); Chris Snyman, Strafreg, 5de uitgawe, LexisNexis (2012) en Criminal Law, 6de uitgawe, LexisNexis (2014); Rinda Botha, “Putatiewe noodweer as verweer in die Suid-Afrikaanse strafreg: ’n Kritiese oorsig van die onseker pad tot by Pistorius en daarná”, LitNet Akademies, 14(2), 2017; Roché Steyn, “Oscar Pistorius: The two heavyweight champions of South African Criminal Law weigh in” (Part 1), eNCA News, 11 Julie 2016; Gustaf Pienaar, “Oscar Pistorius – vir laas. Voorste strafregkenner krities oor appèlhof se uitspraak”, Regsalmanak op LitNet, 16 Julie 2016; Kelly Phelps, “The role of error in objecto in South African criminal law: An opportunity for re-evaluation presented by S v Pistorius”, Journal of Criminal Law, 80(1):45–63, 2016.

Rinda Botha wys onder andere daarop dat appèlregter Leach se verwerping van Pistorius se weergawe omdat dit dan nie rasioneel sou wees nie, in stryd is met verskeie vroeër beslissings, onder andere S v Naidoo 1997 (1) SACR 62 (T); S v Sataardien 1998 (1) SASV 637 (KH); S v Joshua 2003 (1) SACR 1 (HHA) en S v Dougherty, supra, en dat dit nie versoenbaar is met die subjektiewe benadering tot dolus nie. Die versuim om rasioneel op te tree is relevant wanneer die hof moet beslis of ’n beskuldigde nalatig was, dus by strafbare manslag in Pistorius se geval. Daardie toets is objektief, en meet die beskuldigde se optrede teen dié van ’n rasionele, redelike persoon. Die toets vir opset – dolus – is subjektief, en meet slegs of die beskuldigde eerlik geglo het sy optrede is geregverdig. In hierdie tweede geval word geen vergelyking getrek tussen wat die beskuldigde geglo het en wat ’n rasionele, redelike persoon in dieselfde omstandighede sou dink nie.

Kelly Phelps voeg ander sake by die lys van sake waarin putatiewe noodweer van toepassing was: Netshilingulu v S [2003] JOL 11856 (W); Gumba v S [2007] JOL 19014 (T). Sy noem ook die gevalle van Siyabonga Mdunge wat sy vrou geskiet het en ’n opgeskorte vonnis ontvang het; Collin Masilela, wat sy dogter geskiet het, en Rudi Visagie, wat sy dogter geskiet het in die waan dat sy ’n skelm was wat die dogter se motor probeer steel het (hy is nie vervolg nie). Phelps kritiseer die uitspraak omdat dit afwyk van die subjektiewe benadering wat gesaghebbend in S v De Blom neergelê en toegepas is.

Pienaar voeg daarby die geval van ene Boshoff van Centurion wat sy eie dogter in soortgelyke omstandighede geskiet het. (Dit is onbekend of hy vervolg is.) Daar was voorheen reeds talle soortgelyke gevalle, en ook sedert 14 Februarie 2013.

Dit is dus nie asof die land onbekend was met die verskynsel waar ’n man in sy huis op ’n gewaande inbreker vuur en ’n geliefde familielid tref en doodskiet nie. Die regsbeginsels wat dan betrokke is, is eweneens nie onbekend aan die land se regslui nie.

Dit is nie nodig om die inhoud en redenasie van die geleerde skrywers se onderskeie werke en artikels hier in besonderhede te ontleed nie. Dit behoort vir die leser voldoende te wees om te weet dat die land se beste strafregkenners van mening is dat Pistorius slegs aan strafbare manslag skuldig was, en dat die nuuskierige of agterdogtige leser sy of haar eie navorsing aan die hand van die skrywes van die genoemde professore en skrywers kan doen.

Ten slotte: Regter Goldberg van die VSA se hooggeregshof het daardie hof se gesag so beskryf (Goldberg, Arthur J, Equal Justice: The Supreme Court in the Warren Era, (1971):

The Supreme Court’s legal authority is based on its judgment being final. Its moral authority is based on its judgment also being right.

In die geval van die uitspraak in Director of Public Prosecutions, Gauteng v Oscar Leonard Carl Pistorius 2016 (2) SA 317 (SCA) is dit dan ook so. Die hof se uitspraak kan nie verder op appèl geneem word nie en het dus die gesag van ’n beslissing wat regtens finaal is. Wat egter ontbreek, is die morele gesag van ’n uitspraak wat ook reg was.